Χειρουργική αντιμετώπιση οσφρητικού νευροβλαστώματος με επέκταση στον πρόσθιο
κρανιακό βόθρο. Παρουσίαση περίπτωσης
Νικόλαος ΠΑΠΑΔΟΓΕΩΡΓΑΚΗΣ1, Κανέλα ΚΡΑΝΙΤΗ2, Βασίλης ΠΕΤΣΙΝΗΣ3, Νικόλαος ΛΕΦΑΤΖΗΣ4,
Λάμπης ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ5, Γεώργιος ΣΤΡΑΝΤΖΑΛΗΣ6
Νευροχειρουργική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός»
(Διευθυντής: Καθηγητής Δ. Σακάς)
Κλινική Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής, Οδοντιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών,
Νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός» (Διευθυντής: Καθηγητής Κ. Αλεξανδρίδης)
Αρχεία Ελληνικής Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής (2009) 3, 123-131
ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Το οσφρητικό νευροβλάστωμα αποτελεί ένα σπάνιο κακοήθη όγκο της ανώτερης ρινι-
κής κοιλότητας με νευροεξωδερμική προέλευση, που εξορμάται από τα κύτταρα του οσφρητικού
επιθηλίου. Εξαιτίας της σπανιότητας και της ιστολογικής του ετερογένειας, υπάρχει σχετικά μικρή
εμπειρία στην αντιμετώπιση της νοσολογικής αυτής οντότητας στα διάφορα θεραπευτικά κέντρα.
Περιγραφή περίπτωσης: Περιγράφεται η περίπτωση ενός γιγάντιου οσφρητικού νευροβλαστώματος,
που αντιμετωπίστηκε με την συνεργασία της Νευροχειρουργικής και της Στοματικής και Γναθοπρο-
σωπικής Χειρουργικής Κλινικής. Η ασθενής, 57 ετών, προσήλθε με πλήρη ρινική απόφραξη,
δύσπνοια και νευρολογική συμπτωματολογία (βραδυψυχισμό, σύγχυση, αστασία, αβασία). Ο κλινι-
κοεργαστηριακός έλεγχος ανέδειξε όγκο που κατελάμβανε την περιοχή του πρόσθιου κρανιακού
βόθρου, τις ηθμοειδείς κυψέλες και τις δύο ρινικές θαλάμες. Θεραπευτικά εφαρμόστηκε μια συν-
δυασμένη κρανιοπροσωπική εξαίρεση του όγκου, με αμφιμετωπιαία κρανιοτομία, μετωπο-ρινο-
κογχο-ζυγωματική οστεοτομία αμφοτερόπλευρα και τροποποιημένη τεχνική Altemir. Η ιστολογική
και ανοσοϊστοχημική εξέταση του όγκου επιβεβαίωσε τη διάγνωση του οσφρητικού νευροβλαστώ-
ματος. Ακολούθησε μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Η ασθενής τρεις μήνες μετά τη χειρουργική
επέμβαση παραμένει ελεύθερη νόσου.
Συμπεράσματα: Το οσφρητικό νευροβλάστωμα αποτελεί έναν σπάνιο νευροεξωδερμικό όγκο ο ο-
ποίος σε προχωρημένες περιπτώσεις μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις επεκτεινόμενος στον πρό-
σθιο κρανιακό βόθρο. Η θεραπευτική του αντιμετώπιση πρέπει να είναι ο συνδυασμός χειρουργικής
εκτομής του όγκου και ακτινοθεραπείας, σχήμα που ελαττώνει την πιθανότητα υποτροπής.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Οσφρητικό νευροβλάστωμα, κρανιοπροσωπική προσπέλαση, τροποποιημένη τε-
χνική Altemir.
REFERENCES
Altemir FH: Transfacial access to the retromaxillary area. J
Maxillofac Surg 14:165-70, 1986.
Bachar G, Goldstein DP, Shah M, Tendon A, Ringash J,
Pond G, Gullane PJ, Perez-Ordonez B, Gilbert RW,
Brown DH, Gentili F, O’ Sullivan B, Irish JC: Esthesioneuroblastoma:
The Princess Margaret Hospital
experience. Head Neck 30:1607-14, 2008.
Beals SP: Transfacial approaches. In: Toth BA, Keating RF,
Stewart WB. An Atlas of Orbitocranial Surgery. Martin
Dunitz, Hong Kong, 1999, pp. 93-117.
Berger L, Luc R: L'esthesioneuroepitheliome olfactif. Bull
de l' Assoc Franc pour l' Etude Cancer (Paris) 13:410-
20, 1924.
Biller HF, Lawson W, Sachdev VP, Som P: Esthesioneuroblastoma:
Surgical treatment without radiation.
Laryngoscope 100:1199-201, 1990.
Bradley PJ, Jones NS, Robertson I: Diagnosis and management
of esthesioneuroblastoma. Curr Opin Otolaryngol
Head Neck Surg 11:112-8, 2003.
Brown AM, Laverty KM, Millar BG: The transfacial
approach to the postnasal space and retromaxillary
structures. Br J Oral Maxillofac Surg 29:230-6, 1991.
Capelle L, Krawitz H: Esthesioneuroblastoma: A case report
of difusse subdural reccurence and review of
recently published studies. J Med Imaging Radiat Oncol
52:85-90, 2008.
Casiano RR, Numa WA, Falquez AM: Endoscopic resection
of esthesioneuroblastoma. Am J Rhinol 15:271-9,
2001.
Christmas DA, Mirante JP, Yanagisawa E: Endoscopic view
of an esthesioneuroblastoma that resembles a benign
polyp. Ear Nose Throat Jour 83:668-670, 2004.
Constantinidis J, Steinhart H, Koch M, Buchfelder M,
Schaenzer A, Weidenbecher M, Iro H: Olfactory neuroblastoma:
the University of Erlangen - Nuremberg
experience 1975-2000. Otolaryngol Head Neck Surg
130:567-74, 2004.
Diaz EM Jr, Johnigan RH 3rd, Pero C, El-Naggar AK,
Roberts DB, Barker JL, DeMonte F: Olfactory neuroblastoma:
The 22-year experience at one comprehensive
cancer centre. Head Neck 27:138-49, 2005.
Dulguerov P, Calcaterra T: Esthesioneuroblastoma: the
UCLA experience 1970-1990. Laryngoscope 102:843-
9, 1992.
Dulguerov P, Allal AS, Calcaterra TC: Esthesioneuroblastoma:
a meta-analysis and review. Lancet Oncol
2:683-90, 2001.
Ghaffar S, Salahudin I: Olfactory neuroblastoma: a case
report and review of the literature. Ear Nose Throat J
84:150-2, 2005.
Hyams VJ: Tumors of the upper respiratory tract and ear.
In: Hyams VJ, Batsakis JG, Michaels L, eds. Atlas of
Tumor Pathology. Volume 25, Washington, D.C.:
Armed Forces Institute of Pathology, 1988, pp. 240-8.
Iliades T, Printza A, Eleftheriades N, Georgios K, Psifidis A,
Thomas Z: Olfactory Neuroblastoma. A Report of 3
Cases. ORL J Otorhinolaryngol Relat Spec 64:454-6,
2002.
Kadish S, Goodman M, Wang CC: Olfactory neuroblastoma.
A clinical analysis of 17 cases. Cancer 37:1571-6,
1976.
Kiyota N, Tahara M, Fujii S, Kawashima M, Ogino T,
Minami H, Hayashi R, Ohtsu A: Nonplatinum-based
chemotherapy with irinotecan plus docetaxel for
advanced or metastatic olfactory neuroblastoma: a
retrospective analysis of 12 cases. Cancer 112:885-91,
2008.
Klepin HD, McMullen KP, Lesser GJ: Esthesioneuroblastoma.
Curr Treat Options Oncol 6: 509-18, 2005.
Koch M, Constantinidis J, Dimmler A, Strauss C, Iro H:
Long-term experiences in the therapy of
esthesioneuroblastoma. Laryngorhinootologie 85:723-
30, 2006.
Lee JY, Kim HK: Primary olfactory neuroblastoma
originating from the inferior meatus of the nasal cavity.
Am J Otolaryngol 28:196-200, 2007.
Levine PA, Gallagher R, Cantrell RW: Esthesioneuroblastoma:
Reflections of a 21-year experience. Laryngoscope
109:1539-43, 1999.
Li C, Yousem DM, Hayden RE, Doty RL: Olfactory neuroblastoma:
MR evaluation. AJNR Am J Neuroradiol
14:1167-71, 1993.
Loy AH, Reibel JF, Read PW, Thomas CY, Newman SA,
Jane JA, Levine PA: Esthesioneuroblastoma: continued
follow-up of a single institution's experience. Arch
Otolaryngol Head Neck Surg 132:134-8, 2006.
Lund VJ, Howard D, Wei W, Spittle M: Olfactory neuroblastoma:
Past, present and future? Laryngoscope
113:502-7, 2003.
Mashberg A, Thoma KH, Wasilewski EJ: Olfactory neuroblastoma
(esthesioneuroepithelioma) of the maxillary
sinus. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 13:908-
12, 1960.
McElroy EA Jr, Buckner JC, Lewis JE: Chemotherapy for
advanced esthesioneuroblastoma: The Mayo Clinic
experience. Neurosurgery 42:1023-8, 1998.
Nakao K, Watanabe K, Fujishiro Y, Ebihara Y, Asakage T,
Goto A, Kawahara N: Olfactory neuroblastoma: longterm
clinical outcome at a single institute between
1979 and 2003. Acta Otolaryngol Suppl 559:113-7,
2007.
Oberman HA, Rice DH: Olfactory neuroblastomas. A
clinicopathologic study. Cancer 38:2494-502, 1976.
Oskouian RJ Jr, Jane JA Sr, Sheehan JM, Laurent JJ, Levine
PA: Esthesioneuroblastoma: clinical presentation,
radiological and pathological features, treatment,
review of the literature and the University of Virginia
experience. Neuros Focus 12: e4, 2002.
Resto VA, Eisele DW, Forastiere A, Zahurak M, Lee DJ,
Westra WH: Esthesioneuroblastoma: The Johns
Hopkins experience. Head Neck 22:550-8, 2000.
Rosai J: Respiratory tract. Nasal cavity, paranasal sinuses
and nasopharynx. In: Rosai and Ackerman’s Surgical
Pathology. Volume I, 9th ed. St Louis: Mosby, 2004, pp.
316-7.
Salins PC: The trans naso-orbito-maxillary approach to the
anterior and middle skull base. Int J Oral Maxillofac
Surg 27:53-7, 1998.
Urdaneta N, Fischer JJ, Knowlton A: Olfactory neuroblastoma.
Observations on seven patients treated with
radiation therapy and review of the literature. Am J
Clin Oncol 11: 672-8, 1988.
Λάμπης ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ5, Γεώργιος ΣΤΡΑΝΤΖΑΛΗΣ6
Νευροχειρουργική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός»
(Διευθυντής: Καθηγητής Δ. Σακάς)
Κλινική Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής, Οδοντιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών,
Νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός» (Διευθυντής: Καθηγητής Κ. Αλεξανδρίδης)
Αρχεία Ελληνικής Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής (2009) 3, 123-131
ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Το οσφρητικό νευροβλάστωμα αποτελεί ένα σπάνιο κακοήθη όγκο της ανώτερης ρινι-
κής κοιλότητας με νευροεξωδερμική προέλευση, που εξορμάται από τα κύτταρα του οσφρητικού
επιθηλίου. Εξαιτίας της σπανιότητας και της ιστολογικής του ετερογένειας, υπάρχει σχετικά μικρή
εμπειρία στην αντιμετώπιση της νοσολογικής αυτής οντότητας στα διάφορα θεραπευτικά κέντρα.
Περιγραφή περίπτωσης: Περιγράφεται η περίπτωση ενός γιγάντιου οσφρητικού νευροβλαστώματος,
που αντιμετωπίστηκε με την συνεργασία της Νευροχειρουργικής και της Στοματικής και Γναθοπρο-
σωπικής Χειρουργικής Κλινικής. Η ασθενής, 57 ετών, προσήλθε με πλήρη ρινική απόφραξη,
δύσπνοια και νευρολογική συμπτωματολογία (βραδυψυχισμό, σύγχυση, αστασία, αβασία). Ο κλινι-
κοεργαστηριακός έλεγχος ανέδειξε όγκο που κατελάμβανε την περιοχή του πρόσθιου κρανιακού
βόθρου, τις ηθμοειδείς κυψέλες και τις δύο ρινικές θαλάμες. Θεραπευτικά εφαρμόστηκε μια συν-
δυασμένη κρανιοπροσωπική εξαίρεση του όγκου, με αμφιμετωπιαία κρανιοτομία, μετωπο-ρινο-
κογχο-ζυγωματική οστεοτομία αμφοτερόπλευρα και τροποποιημένη τεχνική Altemir. Η ιστολογική
και ανοσοϊστοχημική εξέταση του όγκου επιβεβαίωσε τη διάγνωση του οσφρητικού νευροβλαστώ-
ματος. Ακολούθησε μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Η ασθενής τρεις μήνες μετά τη χειρουργική
επέμβαση παραμένει ελεύθερη νόσου.
Συμπεράσματα: Το οσφρητικό νευροβλάστωμα αποτελεί έναν σπάνιο νευροεξωδερμικό όγκο ο ο-
ποίος σε προχωρημένες περιπτώσεις μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις επεκτεινόμενος στον πρό-
σθιο κρανιακό βόθρο. Η θεραπευτική του αντιμετώπιση πρέπει να είναι ο συνδυασμός χειρουργικής
εκτομής του όγκου και ακτινοθεραπείας, σχήμα που ελαττώνει την πιθανότητα υποτροπής.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Οσφρητικό νευροβλάστωμα, κρανιοπροσωπική προσπέλαση, τροποποιημένη τε-
χνική Altemir.
REFERENCES
Altemir FH: Transfacial access to the retromaxillary area. J
Maxillofac Surg 14:165-70, 1986.
Bachar G, Goldstein DP, Shah M, Tendon A, Ringash J,
Pond G, Gullane PJ, Perez-Ordonez B, Gilbert RW,
Brown DH, Gentili F, O’ Sullivan B, Irish JC: Esthesioneuroblastoma:
The Princess Margaret Hospital
experience. Head Neck 30:1607-14, 2008.
Beals SP: Transfacial approaches. In: Toth BA, Keating RF,
Stewart WB. An Atlas of Orbitocranial Surgery. Martin
Dunitz, Hong Kong, 1999, pp. 93-117.
Berger L, Luc R: L'esthesioneuroepitheliome olfactif. Bull
de l' Assoc Franc pour l' Etude Cancer (Paris) 13:410-
20, 1924.
Biller HF, Lawson W, Sachdev VP, Som P: Esthesioneuroblastoma:
Surgical treatment without radiation.
Laryngoscope 100:1199-201, 1990.
Bradley PJ, Jones NS, Robertson I: Diagnosis and management
of esthesioneuroblastoma. Curr Opin Otolaryngol
Head Neck Surg 11:112-8, 2003.
Brown AM, Laverty KM, Millar BG: The transfacial
approach to the postnasal space and retromaxillary
structures. Br J Oral Maxillofac Surg 29:230-6, 1991.
Capelle L, Krawitz H: Esthesioneuroblastoma: A case report
of difusse subdural reccurence and review of
recently published studies. J Med Imaging Radiat Oncol
52:85-90, 2008.
Casiano RR, Numa WA, Falquez AM: Endoscopic resection
of esthesioneuroblastoma. Am J Rhinol 15:271-9,
2001.
Christmas DA, Mirante JP, Yanagisawa E: Endoscopic view
of an esthesioneuroblastoma that resembles a benign
polyp. Ear Nose Throat Jour 83:668-670, 2004.
Constantinidis J, Steinhart H, Koch M, Buchfelder M,
Schaenzer A, Weidenbecher M, Iro H: Olfactory neuroblastoma:
the University of Erlangen - Nuremberg
experience 1975-2000. Otolaryngol Head Neck Surg
130:567-74, 2004.
Diaz EM Jr, Johnigan RH 3rd, Pero C, El-Naggar AK,
Roberts DB, Barker JL, DeMonte F: Olfactory neuroblastoma:
The 22-year experience at one comprehensive
cancer centre. Head Neck 27:138-49, 2005.
Dulguerov P, Calcaterra T: Esthesioneuroblastoma: the
UCLA experience 1970-1990. Laryngoscope 102:843-
9, 1992.
Dulguerov P, Allal AS, Calcaterra TC: Esthesioneuroblastoma:
a meta-analysis and review. Lancet Oncol
2:683-90, 2001.
Ghaffar S, Salahudin I: Olfactory neuroblastoma: a case
report and review of the literature. Ear Nose Throat J
84:150-2, 2005.
Hyams VJ: Tumors of the upper respiratory tract and ear.
In: Hyams VJ, Batsakis JG, Michaels L, eds. Atlas of
Tumor Pathology. Volume 25, Washington, D.C.:
Armed Forces Institute of Pathology, 1988, pp. 240-8.
Iliades T, Printza A, Eleftheriades N, Georgios K, Psifidis A,
Thomas Z: Olfactory Neuroblastoma. A Report of 3
Cases. ORL J Otorhinolaryngol Relat Spec 64:454-6,
2002.
Kadish S, Goodman M, Wang CC: Olfactory neuroblastoma.
A clinical analysis of 17 cases. Cancer 37:1571-6,
1976.
Kiyota N, Tahara M, Fujii S, Kawashima M, Ogino T,
Minami H, Hayashi R, Ohtsu A: Nonplatinum-based
chemotherapy with irinotecan plus docetaxel for
advanced or metastatic olfactory neuroblastoma: a
retrospective analysis of 12 cases. Cancer 112:885-91,
2008.
Klepin HD, McMullen KP, Lesser GJ: Esthesioneuroblastoma.
Curr Treat Options Oncol 6: 509-18, 2005.
Koch M, Constantinidis J, Dimmler A, Strauss C, Iro H:
Long-term experiences in the therapy of
esthesioneuroblastoma. Laryngorhinootologie 85:723-
30, 2006.
Lee JY, Kim HK: Primary olfactory neuroblastoma
originating from the inferior meatus of the nasal cavity.
Am J Otolaryngol 28:196-200, 2007.
Levine PA, Gallagher R, Cantrell RW: Esthesioneuroblastoma:
Reflections of a 21-year experience. Laryngoscope
109:1539-43, 1999.
Li C, Yousem DM, Hayden RE, Doty RL: Olfactory neuroblastoma:
MR evaluation. AJNR Am J Neuroradiol
14:1167-71, 1993.
Loy AH, Reibel JF, Read PW, Thomas CY, Newman SA,
Jane JA, Levine PA: Esthesioneuroblastoma: continued
follow-up of a single institution's experience. Arch
Otolaryngol Head Neck Surg 132:134-8, 2006.
Lund VJ, Howard D, Wei W, Spittle M: Olfactory neuroblastoma:
Past, present and future? Laryngoscope
113:502-7, 2003.
Mashberg A, Thoma KH, Wasilewski EJ: Olfactory neuroblastoma
(esthesioneuroepithelioma) of the maxillary
sinus. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 13:908-
12, 1960.
McElroy EA Jr, Buckner JC, Lewis JE: Chemotherapy for
advanced esthesioneuroblastoma: The Mayo Clinic
experience. Neurosurgery 42:1023-8, 1998.
Nakao K, Watanabe K, Fujishiro Y, Ebihara Y, Asakage T,
Goto A, Kawahara N: Olfactory neuroblastoma: longterm
clinical outcome at a single institute between
1979 and 2003. Acta Otolaryngol Suppl 559:113-7,
2007.
Oberman HA, Rice DH: Olfactory neuroblastomas. A
clinicopathologic study. Cancer 38:2494-502, 1976.
Oskouian RJ Jr, Jane JA Sr, Sheehan JM, Laurent JJ, Levine
PA: Esthesioneuroblastoma: clinical presentation,
radiological and pathological features, treatment,
review of the literature and the University of Virginia
experience. Neuros Focus 12: e4, 2002.
Resto VA, Eisele DW, Forastiere A, Zahurak M, Lee DJ,
Westra WH: Esthesioneuroblastoma: The Johns
Hopkins experience. Head Neck 22:550-8, 2000.
Rosai J: Respiratory tract. Nasal cavity, paranasal sinuses
and nasopharynx. In: Rosai and Ackerman’s Surgical
Pathology. Volume I, 9th ed. St Louis: Mosby, 2004, pp.
316-7.
Salins PC: The trans naso-orbito-maxillary approach to the
anterior and middle skull base. Int J Oral Maxillofac
Surg 27:53-7, 1998.
Urdaneta N, Fischer JJ, Knowlton A: Olfactory neuroblastoma.
Observations on seven patients treated with
radiation therapy and review of the literature. Am J
Clin Oncol 11: 672-8, 1988.
How to cite this article:
|
View the full-text PDF:
|
| ||